Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tinh thần trong hoạt động tổ chức lễ hội, tết truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh

Thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Nghị định số 05/2011/NĐ-CP ngày 14/01/2011 và Nghị định số 127/2024/NĐ- CP ngày 10/10/2024 của Chính phủ về công tác dân tộc. Hiện nay, việc khôi phục, bảo tồn, phát huy các giá trị lễ hội, tết truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS) trên địa bàn tỉnh Đồng Nai ngày càng được quan tâm và phục dựng. Bởi lẽ, trong vô vàn những giá trị làm nên văn hóa đặc trưng, tiêu biểu của mỗi cộng đồng, dân tộc thì lễ hội, tết truyền thống của đồng bào các DTTS chính là kho tri thức dân gian vô giá góp phần làm nên bản sắc của mỗi dân tộc trong cộng đồng dân tộc Việt Nam nói chung và cộng đồng các DTTS tỉnh Đồng Nai nói riêng.

Trong bước đầu nhằm khôi phục, duy trì, phát huy lễ, tết truyền thống của đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh Đồng Nai. Được sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền các cấp, các cơ quan, đơn vị địa phương thường xuyên thăm hỏi, động viên tinh thần, hỗ trợ vật chất để các lễ hội, tết truyền thống được tổ chức trong không khí vui tươi, đoàn kết mang đậm tính cộng đồng dân tộc tại các địa phương trên địa bàn tỉnh. Các lễ hội, tết truyền thống được định kỳ tổ chức hàng năm như: Lễ SaYangva (cúng Thần Lúa) của dân tộc Chơro; lễ Yang-Koi (Thần Lúa), lễ Yang Bơ Nơm (Thần Rừng) của dân tộc Mạ; tết ChôlChnămThmây, lễ Sen đolta, Oóc-Om-Boc của dân tộc Khmer; Lễ Ramadan, Maji của người Chăm; Lễ hội chùa Ông của dân tộc Hoa; lễ hội xuống đồng của dân tộc Tày, Mường… trong đó, lễ hội chùa Ông, phường Hiệp Hòa, thành phố Biên Hòa đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia vào năm 2023; lễ SaYangva của dân tộc Chơro đang trong giai đoạn hoàn chỉnh hồ sơ đề nghị công nhận.

Điểm chung các lễ hội, tết truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh đều có điểm khởi nguồn là những nghi lễ để tạ ơn các vị thần linh, đất trời, tổ tiên, ông bà, cầu mong mùa màng bội thu, mưa thuận gió hòa, cuộc sống ấm no hạnh phúc, điều đó đã tạo nên tính cộng đồng trong từng dân tộc, là sợ dây kết nối giữa các dân tộc trên địa bàn tỉnh, tạo nên sự gắn kết thiêng liêng.

Về cơ bản lễ hội, tết truyền thống đều có hai phần: phần lễ và phần hội. Về phần lễ diễn ra trang trọng, linh thiêng và thành kính do các vị già làng, người có uy tín thực hiện.  Phần hội phong phú, hấp dẫn, lôi cuốn được bà con nhiệt tình cổ vũ và tham gia. Lễ hội, tết truyền thống mang tính giáo dục cao, khơi dậy cho con em đồng bào các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp, quý báu. Đồng thời cũng bảo đảm các vấn đề về trật tự, an toàn, vệ sinh môi trường, thực hiện đúng quy chế lễ hội.

Ngoài ra, để đảm bảo về cơ sở vật chất tổ chức các hoạt động mang tính cộng đồng, tỉnh Đồng Nai quan tâm, xây dựng các Nhà văn hóa dân tộc. Đến nay, đã có 16 nhà văn hóa dân tộc được xây dựng đưa vào sử dụng, khai thác. Các trang thiết bị như âm thanh, ánh sáng, bàn ghế; nhạc cụ truyền thống như cồng, chiêng, chập chạ, trống, khèn… cũng được trang bị đầy đủ để phục vụ các hoạt động chung của cộng đồng.

Hiện nay tỉnh Đồng Nai có trên 50 thành phần dân tộc sinh sống, tuy nhiên do đặc thù đồng bào dân tộc sống rãi rác, xen kẽ rộng khắp trên địa bàn các huyện, thành phố. Vì vậy còn rất ít các dân tộc duy trì việc tổ chức các lễ, tết truyền thống của dân tộc mình, hầu hết đã bị mai một, chưa được phục dựng. Các lễ hội, tết truyền thống của các DTTS trên địa bàn tỉnh tổ chức còn nhỏ, lẻ, nhiều địa phương chưa có địa điểm tổ chức. Mặt khác, do quá trình giao thoa văn hóa, quá trình lao động sản xuất nên nhiều nghi lễ trong lễ, tết truyền thống của đồng bào bị lãng quên theo thời gian. Trang phục truyền thống, món ăn, thức uống của đồng bào dân tộc phục vụ trong lễ, tết cũng có sự biến đổi, cách tân khác xưa.

Để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tinh thần thông qua hoạt động tổ chức lễ hội, tết truyền thống của đồng bào DTTS, cần quan tâm đến các giải pháp sau:

Một là, tăng cường sự quan tâm, chỉ đạo và tạo mọi điều kiện thuận lợi của các cấp ủy, chính quyền, sự phối hợp chặt chẽ giữa các sở, ban, ngành, địa phương trong công tác phục dựng và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của lễ hội, tết truyền thống của đồng bào DTTS; Quan tâm đến vấn đề sưu tầm, điền dã, phục dựng lại toàn bộ quy trình, các bước tổ chức lễ, tết truyền thống của đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh.

Hai là, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền vận động đồng bào DTTS tham gia bảo vệ văn hóa dân gian tốt đẹp, gắn với việc xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư. Đồng thời trong các hoạt động tổ chức lệ hội, tết truyền thống chính quyền địa phương hỗ trợ, tạo điều kiện về vật chất, động viên tinh thần để đồng bào DTTS đứng ra làm chủ thể trong công tác tổ chức lễ hội, tết truyền thống của dân tộc mình. Tăng cường, phát huy vai trò của già làng, người có uy tín trở thành “kho tri thức dân gian sống” và “người giữ lửa”, trao truyền cho các thế hệ con cháu kế cận tiếp nhận đầy đủ các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc mình.

Ba là, trang bị cơ sở vật chất, sưu tầm các vật dụng văn hóa, nhạc cụ truyền thống của đồng bào nhằm đảm bảo các điều kiện cho các hoạt động mang tính cộng đồng được diễn ra thuận lợi; gắn hoạt động lễ hội, tết truyền thống với chiến lược phát triển, quảng bá du lịch truyền thống ở các địa phương.

Bốn là, định kỳ tổ chức các hoạt động giao lưu văn hóa cấp huyện, cấp tỉnh như “Ngày hội Văn hóa - thể thao các DTTS”, “Triển lãm văn hóa DTTS ”, cuộc thi “Tìm hiểu văn hóa dân gian DTTS”… để đồng bào có dịp thể hiện tài năng trong các hoạt động văn hóa, thể dục thể thao, trang phục dân tộc, giao lưu văn hóa ẩm thực nhằm khơi dậy, tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào các DTTS, tăng cường củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc trên địa bàn tỉnh.

Năm là, nghiên cứu xây dựng bộ tiêu chí hướng dẫn tổ chức các lễ hội dân gian truyền thống tốt đẹp, đồng thời xóa bỏ, bài trừ các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan. Nghiên cứu phát huy các giá trị tiến bộ của luật tục trong công tác xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư vùng đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh./.

Nguyễn Thị Hiên - Ban Dân tộc